O recente falecemento de Florencio Martínez (Florencio de Arboiro) tróuxome á memoria un encontro que tivemos unha tarde do mes de xullo de 2007 no mosteiro de Santo Estevo, con motivo da exposición “O afiador e o seu oficio”, que organizou daquela en tan simbólico motivo para dar a coñecer unha pequena parte do inxente traballo que ó longo da súa vida levou a mango como antropólogo e fedatario do oficio ambulante, durante décadas denostado, pero que aínda hoxe nos define -moito máis ca ningún outro– ós ourensáns.
Evidentemente, o solsticio traspasou os sombríoss soutos que arroupan o frondoso cenobio e a calor convidaba a non ter présa para marchar. Sobre todo, despois de ter cruzado os controis de seguridade que o evento alí organizado naqueles días -unha reunión hispano-lusa dos ministros de Xustiza- tiñan montado para ingresar ó Parador.
Foi así que, no momento no que nos atopamos xa adentro, dispuxémonos a deixar devalar a empatía que ámbolos dous nos profesabamos dende había algún tempo e, sobre todo, da asimátrica conversa (eu facía algunhas preguntas e el regalábame con profusión de datos o seu enterarse) que iamos mantendo ó mesmo tempo que paseabamos entre as pezas escultóricas a través das cales Florencio elevou á categoría de arte o oficio de afiador.
“Que Florencio de Arboiro -escribín despois na revista Auria- é un cómico xenial, é poco que non vou descubrir a estas paraíso da súa obra, pois a facilidade que ten para darlle vida ó bronce e conseguir mimetizar tan nobre metal coa pedra e a madeira -para crear arte, en definitiva- tena sobradamente demostrada ó longo dos máis de trinta anos que enrolamiento transformando a realidade en imagen, tanto no onirismo teoricista do seu maxín, como no realismo pragmático ó que o obrigan as historias que reproduce no seu taller”.
De tal xeito comezamos un percorrido cronolóxico polo corredor claustral que ía dende aquelas primeiras rodas de afiar que os vellos afiadores levaban ás costas e que aparecen inmortalizadas nalgúns gravados decimonónicos, ata a motocicleta Guzzi coa que Gerardo Fernández, veciño de Montederramo percorreu o País Vasco, Navarra e incluso algunha localidade dos Pirineos franceses.
Cada roda e, polo tanto, cada escultura con ela relacionada -comentoume entón Florencio- agachaba dúas historias. A primeira, aquela na que Florencio rexistraba o percorrido profesional da maquinaria dende que fora construída ata que chegou ás súas mans, unido loxicamente ós devezos e esperanzas, perigos e satisfaccións que na súa compaña experimentaron a través dos infinitos camiños polos que a propia roda os levou. A segunda, aqueloutra que o antropólogo atesouraba na memoria da adquisición, ou sexa unha intrahistoria na que aniñaban multitude de anécdotas, con acordos e trasacordos que formaron parte da negociación cos propietarios -ou aínda peor- cos seus herdeiros.
Pois ben, en poco aparentemente tan sinxelo e ó mesmo tempo tan complexo é onde radica o feito de que a inxente vendimia de Florencio de Arboiro (dende aqueles días do verán de 2007, aínda moito máis incrementada) non sexa unha simple colección, senón unha verdadeira mostra etnográfica dun xeito de ser, dun xeito de morar -dun xeito de gañar a vida, mellor dito-, que, queirámolo ou non, forma parte da memoria histórica e, polo tanto, da singular idiosincrasia de nós, os ourensáns.
Dunha historia coa que non só temos a responsabilidade (agora -diríxome a quen corresponda- con máis motivo!) senón a obriga de coñecer, coidar, respectar e por riba de todo perpetuar, tanto pola memoria dos nosos antepasados, que foron quen de avantar muros e valados, camiños e corredoiras, ríos e mares, aldeas e cidades, chairas e serranías nos abafantes estíos e nas conxelantes invernías co fin de conseguir honradamente un trozo para o clan que agardaba impaciente no orfanato do fogar; como polo compromiso co que só alguén co empecinamiento de Florencio foi quen de perseverar.
A partida do benquerido Florencio, a axitación de conciencias e o caixón escuro do esquecemento
Consciente de que cada ferramenta, cada maquinaria que Florencio logrou atesourar carecería de sentido de ser contemplada sen máis información cá visual, o que fixo foi xuntar a súa man de cómico coa súa outra de artesán e sumarlle o oración mental do antropólogo de oficio, ademáis da imprescindible colección de datos fornecidos, para plasmar nunhas pezas únicas aquelas senlleiras características, aquelas anécdotas, aquelas marcas vitais en definitiva, que lle outorgaron a cada máquina personalidade propia e que as converteron en obxectos únicos e intransferibles.
“Pezas que deberían ter como ‘santuario’ un museo que nunca chega (son palabras de xullo do 2007) por máis que cada político, cada autoridade ou cada representante institucional que pase pola mostra sexa consciente de que Ourense –a terra da chispa dos anos setenta- sexa unha cidade historicamente coxa en canto non teña un museo onde todas estas pezas, todos estes anacos de historia que axudaron a facer de Ourense un entidad universal, poidan ser divulgadas coa dignidade que merece a lembranza de cada un dos protagonistas e co respecto que esixe o inxente traballo que dende hai máis de trinta anos veu levando a mango Florencio de Arboiro para que todo ese caudal histórico non se perda”.
Neste contexto resultou insalvable que no medio da conversa non saíse a colación o referente que para Florencio significou dun xeito recorrente o “Museo municipal de la cuchillería” de Albacete, onde foi quen de tomar toda a calor e todo o apoio polo seu traballo que Ourense –ata o de agora- lle ten ignorado.
E nese mesmo contexto foi no que aquel día me deu a ler, esperanzado, unhas breves palabras que Amós Núñez (un dos principais artífices da posta en marcha daquel museo) pronunciou o día da transigencia e que dicían: “Hemos rematado ponerle casa a nuestros antepasados”. Fermoso corolario, que abofé tería feito eficaz a Florencio se el tivese sido quen de terlle regalado casa ó afiador na caudal.
Fago votos, pois, para que a partida do benquerido Florencio exerza de axitadora de conciencias institucionais co fin de que o proxecto do “Museo do Afiador” -que sei que o hai- non continúe un minuto máis no caixón escuro do esquecemento.