É evidente que, tanto pola idade -un leváballe só dez anos ó outro-, como polas circunstancias e datas da viaxe -ámbolos dous chegaron a Bos Aires en 1929-, ademais de pola actividade cinematográfica e informativa que entreambos desenvolveron ó longo das súas vidas, os dous tiveron que coñecerse a relacionarse con máis ou menos cercanía persoal, aínda que nas súas breves biografías non dera atopado ningunha relato á execución de proxectos en comandita.
O máis vello dos dous era o entrimeño Eligio González, nacido en Queguas -na montaña de Entrimo- no ano 1899, coa mítica Pena de Anamán e a fronteira portuguesa da Ameixueira a unha carreiriña dun can dende onde Lisboa semellaba relativamente preto (daquela era rara a tribu que non tiña a alguén na cosmópole portuguesa) e Bos Aires no infinito.
O segundo, Armando Hermida, naceu en 1909, en terras máis amables e poboadas cás agrestes penedías da serra do Quinxo, entre os ladeiros bacelos rebeiráns de San Miguel de Lebosende, na costado dereita do Avia e xusto denantes de que as súas augas sobrepasen o curvatura da ponte de Leiro.
Froito, probablemente, desa cercanía emocional que as aldeas máis arraianas do val do Limia ourensán mantiñan con Lisboa e animado polos devezos de desplegar hourizontes, Eligio decide abandoar a serra e viaxar á caudal portugesa cando aínda non cumprira a vintena. Alí -apuntan os seus biógrafos- atopou un traballo de axudante de fotógrafo e co oficio ben aprendido e Lisboa no corazón, en 1929 decide cruzar o Atlántico e probar fortuna na aínda máis mítica e idealizada cidade de Bos Aires, coa idea de asentarse alí e poñer en maña os coñecementos adquiridos na etapa lisboeta.
Faino cun socio chamado José Saavedra, xa daquela ben introducido na Asociación de Sociedades Galegas de Bos Aires, que o arroupa no circunstancia da dinámica expatriación galega na cidade do Plata e con el monta un negocio dedicado á fotografía e ó cine.
Nun primeiro traballo colaborativo deciden venir a romarías, actos sociais de todo tipo, banquetes sociais, reunións e asambleas das preto dun cento de asociacións galegas que daquela se coordinaban no ámbito da Asociación e en 1933 compoñen unha primeira cinta en 16mm, titulada “Galicia en Buenos Aires” que José Saavedra resolve traer a Galicia co fin de que os galegos de aquí sexan conscientes do dinamismo no que se moven os seus coterráneos residentes na populosa caudal arxentina e, en consecuencia, sintan orgullo por eles ou mesmo acaben animándose a viaxar tamén a Arxentina.
Dende ese momento, Eligio faise cargo en solitario do estudo e convértese no fotógrafo oficial da Asociación, rexistrando milleiros de imaxes fotográficas e tamén en soporte cinematográfico.
Gracias ó seu traballo, hoxe consérvanse reportaxes gráficos de eventos tan importantes coma o Congreso da Expatriación de 1956 e, dun xeito exclusivo, a presenza de Alfonso Rodríguez Castelao na Arxentina, dende a súa multitudinaria chegada a Bos Aires, en 1940, ata o seu soterramento, unha decenio despois, no panteón galego do cemiterio da Chacarita.
A película montada a partir do seguimento que lle foi facendo ó patriarca de Rianxo durante eses dez anos acabou felizmente no arquivo do Centro Galego de Artes da Imaxe, quen a restaurou e hoxe calquera pode consultar na rede.
Alén diso, Eligio continuou coa súa actividade profesional ata que en 1972 morreu en Bos Aires.
“Galicia al día”, nove semanas no Cine Triunfo e “Alma gallega”, coa voz do impronunciable Tacholas
E se a actividade case oficial de Eligio consistiu en testemuñar grafica e cinematograficamente a vida dos emigrantes na Arxentina co fin de que esta fose coñecida polos que quedaran en Galicia, a travesía do ribeirán Armando Hermida Luaces percorreu xusto o sentido contrario.
Nacido en 1909, cando acadou tamén á vintena tomou terra no porto de Palermo coa mesma ilusión coa que o fixeran denantes tantos outros. Se ben, ó arribar sen oficio nin beneficio -ó contrario do que lle acontecera a Eligio- Armando tivo que traballar no que cadrase, centrándose finalmente no comercio do riña que lle acabou proporcionando unha boa posición económica e social ó longo dos vinte anos que botou en Bos Aires sen regresar a Lebosende.
Nese ano (1949) decide pasarse á tribu -declara nunha entrevista a este xornal en 1960-, aproveitando a viaxe para percorrer “casi toda España y el terruño galaico” onde atoparía un panorama social que lle resultaría transcendental, porque “comprendí que España y Galicia no eran lo que yo pensaba, sino poco harto más importante de lo que nosotros creíamos”.
“Galicia -resumía- era para nosotros como la cooperacha flaca, la anciana mal aseada y la casita vieja cayéndose a pedazos”, de tal forma que, “indignado y hasta resentido de lo que se estaba cometiendo con Galicia”, Armando decidiu regresar para contalo.
Retornou en 1951, 1955, 1956 e 1957, xa ben pertrechado cun equipo de 16mm e percorreu as catro provincias tomando vistas de paisaxes e romarías, feiras e personaxes comprimidos nun documental de dúas horas titulado “Galicia al día”, que estrenou no Cine Triunfo (a primeira sala que se dedicou ó cine gachupin en Bos Aires) da “españolísima” avenida de Maio e que resisitiu 60 días na carteleira. “Hermida ha conseguido el asombro -recolleu a prensa- de traer a Galicia hasta Buenos Aires para proceder aplausos y lágrimas a nuestros paisanos”.
Logo viría a cinta “De Irún a Tuy”, tamén en 16 mm, e finalmente “Alma gallega”, en 35mm, coa inconfundible voz novelística do ourensán Tacholas.
Armando aínda deixaría un terceiro filme -El emigrante- sen rematar, constrúe casa na rúa Alférez Provisional de Ribadavia, pero morre en 1977, en Bos Aires.