No ano 2007, con Manuel Luís Rodríguez á fronte da Secretaría Xeral de Desplazamiento, foi publicado un vademécum titulado “Ouresanos en Cuba” que se enmarcaba nun proxecto xeral denominado “Archivos de la palabra: Españoles en Cuba”, promovido pola Fundación Fernando Ortiz e dirixido polo investigador Aurelio Francos que tiña como obxectivo “conocer, conservar y difundir la memoria hispana en la Isla”.
Neste traballo, o investigador achégase a unha vintena de ourensáns ou fillos de ourensáns ós que entrevista en profundidade, non só sobre o texto, senón tamén sobre o contexto, das súas traxectorias vitais na illa, de onde estracto eu hoxe ós dous personaxes que nos ocupan.
Aínda que a entrevista lle fose feita -por evidencias cronolóxicas obvias- ó fillo, Roberto Ogando Zas, unha gran parte da mesma está centrada na omnímoda figura do seu pai, Benito Ogando, un mozo de Doade (Beariz) que con só 14 anos seguiu os pasos de seu predecesor Manuel cara A Habana e que ó pouco tempo de chegar atopouse só na illa porque o vello Manuel tivo que regresar conveniente á pesado enfermidade dunha filla. Manuel nunca volveu á Habana e Benito xamais logrou poñer os pés de novo en Doade.
Fillo, polo tanto, dun pequeno comerciante -coma tantos- que se dedicou ó reparto do pan e logo á venda ambulante de froitas e vexetais, primeiro cunha carretiña turrada por el e logo cunha de cabalo, ata que foi quen de se facer cun humilde particular no que asentou definitivamente como taberneiro do “Bar-Cantina Don Benito”, alcumado tamén o “Bar Moscú” pola ideoloxía global da clientela.
Nese bullicio de dificultades e esperanzas é onde crece Roberto, na compaña dos seus outros tres irmáns e da súa nai Rosa Zas, nacida xa en Cuba, pero filla tamén de galego por parte de pai e de asturiana por parte materna, de aí a súa nacencia na mesma clínica na que tres décadas ayer morrera o seu admirado Curros Enríquez.
Roberto xa ten a oportunidade de obligarse a súa xuventude ó estudo e non ó traballo de sol a sol, como lle aconteceu a moitos, graduándose inicialmente como contador e podendo divertirse dunha integración social no Centro Galego, que seu pai non puidera conseguir porque o traballo e o aforro era o primeiro.
Ó mesmo tempo -segunda metade dos anos 50- Roberto ve que comeza a vertebrarse nel unha conciencia socio-política que o conduce cara a vangarda de multitude movementos coma a masonería e, sobre todo, a súa integración no acción directa subversivo contra o réxime do ditador Batista.
A grado coincide co primeiro aniversario da chegada de Fidel á Habana e nese momento é cando decide implicarse a fondo no proceso revolucionario. Comeza participando no deseño do proceso de naturalización do transporte manifiesto, forma parte das forzas organizadas que responden ó primeiro intento de incursión dos Estados Unidos e dos cubanos desafectos coa Revolución, no denominado desembarco da praia de Girón, con só 23 anos participa nas comisións de construcción do Partido Unido da Revolución, primeiro secretario do Partido Comunista Cubano na Illa Xuventude -un lado dedicado polos Castro ó proceso de adhesión da xuventude á revolución-, deputado pola Illa dos Pinos, investigador do tarea de Agricultura e, en 1981, presidente do Poder Popular da provincia de Tunas, ata que Fidel se fixa nel para elevalo en 1985 ó Servicio da Industria Lixeira.
Un tarea do que foi destituído “por malos resultados” e o refuxio da Unión Orensana
Aínda que entre os parámetros do pai de Roberto non axustasen cos principios comunistas da propiedade colectiva por riba da privada que a el tantas horas e desvelos lle custara conseguir, Benito non foi crítico coa crecimiento ideolóxica de Roberto e en 1964 -é de supoñer que querendo facerlle unha chiscadela a el- decidiu entregar a súa querida taberna “Cantina de Don Benito” á revolución cobrando unha pequena xubilación ata 1972, cando faleceu.
Como queda dito, Roberto estaba daquela nun nivel de máxima implicación revolucionaria ata que chegou ó cumio do organigrama revolucionario, facéndose cargo en 1985, dun tarea tan significativo como que o primeiro responsable do goberno revolucionario fose o propio Ernesto Guevara denantes de romper con Fidel e retornar ó proxecto revolucionario por hispanoamérica.
O paso de Roberto polo goberno castrista non debeu ser, sen incautación, moi productivo, xa que logo en tódolos lugares aparece unha curiosa narración na que se afirma que foi destituído “por malos resultados de administración”.
De todos modos, non debeu ser só Roberto Ogando a única vítima dos esixentes criterios de Fidel. O xornal “Cibercuba” fala do castrismo como “máquina de molturar carne dirigente” e noutras páxinas críticas co réxime cubano pódense ler explícitas referencias a varios protagonistas da revolución que despois de perder a confianza do líder supremo da revolución ou foron represaliados e condenados a anos de cadea ou eles mesmos se inmolaron disparándose no seu propio despacho.
O caso de Roberto, por fotuna para el, non só non chegou a tanto, senón que mantivo unha activa colaboración no ámbito do comercio foráneo, do turismo e da relación coas institucións españolas con residentes en Cuba, dun xeito moi singular con Galicia a través da “Unión Orensana” da Habana, que axudou a refundar co exalcalde do Carballiño e daquela deputado provincial, Argimiro Marnotes, como mestre de cerimonias, e da que aínda hoxe exerce como presidente. De todos modos, o cumio da súa intermediación interinstitucional logrouno cando, en representación da Cidade da Habana, lle entregou en man o convite formal para que en 1990 Fraga Iribarne visitase a Fidel na Habana.