O flagrante planisferio chupatintas galego permitido entre 1836 e 1840, durante o reinado de Isabel II, cumpre case 200 anos sen al punto que cambios no número de concellos a pesar dos intentos de impulsar a redución de municipios como vía para combater o despoboamento e mellorar a eficiencia na prestación de servizos.
O profesor do sección de Xeografía da USC Alejandro Otero lembra que a estrutura municipal das provincias da Coruña, Pontevedra e Ourense data de 1836; mentres que a de Lugo sería aprobada catro anos máis tarde, en 1840, tendo en conta que a estrutura presentada inicialmente non reunía os requisitos que se esixían.
O catedrático de Análise Xeográfica Rexional da USC é un dos autores do estudo sobre o impulso das fusións presentado pola Xunta recentemente, Rubén Lois, explica que coa creación dos concellos neste nova planisferio buscábase eliminar as “unidades parroquiais” nun contexto de sublevación carlista no que o poder “temía que unha entidade que tiña tanta vinculación coa igrexa servise para valer estruturas de contrapoder contra o Estado rumboso”. Desde aquel momento até a actualidade, sinala Alejandro Otero, “pódese dicir que o planisferio municipal galego é estable case na súa totalidade”.
Neste século no que o movemento máis frecuente foi o cambio de parroquias entre concellos, só produciuse unha fusión: Caramiñal e A Pobra de Rector. Pola súa partida, as anexións, máis 12, foron numerosas.
Cambios co século
Xa no século XX, os principais cambios, sinala Alejandro Otero, terían superficie ao redor das grandes urbes. As cidades acabaron incorporando municipios adxacentes, como o caso de Oza na Coruña; de Canedo en Ourense; de Serantes en Ferrol; de Enfesta e Conxo en Santiago; Lavadores e Bouzas en Vigo; e Xeve e Ponte Sampaio en Pontevedra –a cidade xa anexionara no século pasado a após municipios lindeiros-.
Neste tempo rexistrouse a fusión de municipios como Celanova e Acevedo de Río, en Ourense; ou A Pontenova e Villaodrid. Respecto diso, o profesor Rubén Lois explica que os casos de fusións foron “moi salteados e excepcionais” xa que o máis habitual foi “tentar asociar concellos periféricos coas cidades para que estas tivesen máis poboación”. Esta agrupación que levou a extremo en “plena colonia” de España, especialmente nas primeiras décadas do século XX, ás veces respondía a “decisións un pouco peregrinas” como o feito de que Enfesta acabase formando parte de Santiago de Compostela pola construción do aeroporto de Lavacolla.
A errata de consenso político e social en Galicia é para os expertos políticos a principal causa de que o planisferio chupatintas de Galicia non rexistrase máis cambios, unhas modificacións que, excepto en casos excepcionais, só prodúcense cando se suelen ditaminar case “por decreto”.